W pierwszym roku życia dziecka wyróżniamy 3 zasadnicze etapy w rozwoju Mouthing.

Etap pierwszy, który trwa od urodzenia do 4-5 miesiąca życia – zwany jest etapem rozwoju ogólnych wrażeń przedmiotu. Dziecko w tym czasie ssie pierś, pije z butelki ze smoczkiem, zasysa piąstki, swoje paluszki, ssie smoczek (ssanie nieodżywcze).

W tym czasie poznaje ogólne wrażenia przedmiotu czy części ciała – poznaje coś co jest miękkie, twarde czy stabilne. W tym okresie, czy to w pozycji na plecach czy na brzuszku – niemowlę przyciąga rączki do ust. Język wykonuje coraz więcej ruchów wewnątrz jamy ustnej w związku z rosnącą przestrzenią orofacjalną. Około 3 miesiąca życia zaczynają nadmiernie pracować ślinianki, stąd obserwujemy u niemowląt w tym okresie wzmożone ślinienie, które często bywa również mylnie interpretowane jako zwiastun szybkiego ząbkowania.

W tym czasie obserwujemy także imponującą umiejętność niemowlęcia w zakresie ssanie – połykanie – oddychanie. Niemowlę używa bardziej dojrzałego wzorca ssania, rośnie przestrzeń intraoralna, sprawny motorycznie język musi dostosować się do zmieniających się warunków wewnątrz ust.

Około 4 miesiąca życia słabnie odruchowa reakcja szukania w związku ze stałą eksploracją niemowlęcia wokół i wewnątrz ust. Zmniejsza się również odruchowa reakcja wymiotna – pozostaje ona pod większą kontrolą w związku z przyjemniejszą autoeksploracją.

Od 5-6 miesiąca życia do około 9 miesiąca życia mamy kolejny okres w rozwoju Mouthing zwany okresem kształtowania się dotyku różnicującego/ dyskryminującego. Niemowlę używa ust by nauczyć się, by dowiedzieć się o fakturze, kształcie, temperaturze, rozmiarze zabawki, ale i o rozmiarze jedzenia, płynów i paluszków (swoich czy rodzica). Eksploruje ustami, co przygotowuje go do faktury pożywienia. Około 6 miesiąca życia w buzi dziecka powinna znaleźć się również stopa. W związku z coraz większym przepływem powietrza, niemowlę zaczyna bawić się swoim głosem, dużo wokalizuje, pojawiają się pierwsze sylaby [mamamamamamama, babababababa] jeszcze bez ich separacji do [ma-ma] czy [ba-ba].

Niemowlę w tym okresie powinno prezentować coraz więcej zróżnicowanych ruchów we wnętrzu jamy ustnej – pojawiają się ruchy ukośne i ruchy „po kole”, pojawiają się ruchy lateralne języka, co przygotowuje niemowlęta do ruchów niezbędnych w obróbce kęsa pokarmowego(w gryzieniu czy żuciu). W tym czasie, jakby jednocześnie, w rozwoju psychomotorycznym niemowlęcia pojawia się także rotacja tułowia – dzieci zaczynają się obracać z pleców na brzuch bądź z brzucha na plecy.

Kolejnym, ostatnim etapem w rozwoju Mouthing w 1 roku życia jest etap od około 9 do 12 miesiąca życia. To decydujący czas na uczenie się/ trening w zakresie dotyku dyskryminacyjnego czyli różnicującego. Niemowlę odgryza, gryzie i żuje to, czego nie może pogryźć. Pije z otwartego kubeczka, a ssanie ustępuje funkcji picia. Zwiększa się zakres ruchu szczęki. Język rozwija coraz więcej umiejętności, pojawia się dysocjacja – język zaczyna poruszać się niezależnie od innych ruchów artykulatorów – to jest początek procesu dysocjacji. W zakresie ruchów języka mamy więcej ruchów ukośnych, diagnonalnych. Mamy coraz więcej żucia, ale tożucie będzie się jeszcze rozwijało do około 3 roku życia, to nadal nie jest to typ żucia prezentowany przez osoby dorosłe.

Temat rozszerzania diety niemowląt budzi wiele kontrowersji. Pojawiają się pytania - rozszerzać dietę w sposób tradycyjny czy wybrać BLW? Gotować samodzielnie czy korzystać ze sklepowych produktów dla niemowląt? Którą łyżeczką podawać pierwsze pokarmy? W jakiej pozycji karmić dziecko? Który fotelik, a może krzesełko do karmienia wybrać?

Tych pytań pojawia się naprawdę sporo, jednak wszystko to, chociaż niezwykle istotne, nie jest najważniejsze. Rozszerzanie diety nie zaczyna się bowiem od pierwszej łyżeczki, nowego smaku czy zagadkowej konsystencji. Rozszerzanie diety rozpoczyna się dużo, dużo wcześniej, kiedy to rodzice zwykle o podawaniu papek czy stałych pokarmów jeszcze nawet nie myślą.

Kiedy dziecko kieruje do swojej buzi dłonie, stopy, a w późniejszym czasie również przedmioty, to właśnie przygotowuje siebie do akceptacji nowych konsystencji i do nauki jedzenia, oczywiście nie tylko łyżeczką. I to ten właśnie moment jest kluczowy, jeśli myślimy o rozszerzaniu diety.

Eksplorowanie wnętrza jamy ustnej dłonią, paluszkami czy zabawkami to niezwykle ważny etap w życiu każdego dziecka.

Jak wspominałyśmy już wcześniej – D. Bahr przyrównuje wnętrze jamy ustnej do trzeciej ręki, a S. E. Morris i M. D. Klein podkreślają, że to właśnie dłonie i wnętrze jamy ustnej mają największą ilość receptorów czuciowych na cal kwadratowy. I tak właśnie jeszcze w życiu płodowym dziecko intensywnie poznaje swoje ciało, a w sposób szczególny właśnie twarz. Nie mając jeszcze wskazówek wizualnych, bez problemu potrafi skierować dłonie do buzi, by je ssać, a tym samym doskonaląc odruch ssania. Szczególna wrażliwość twarzy i palców stymuluje ten proces. Jednym słowem, dziecko nie ssie swojej dłoni tylko w celu dostarczania sobie przyjemności, ale jak podkreśla Martin Grunwald, kierujący jedynym w Europie laboratorium, zajmującym się zmysłem dotyku, dzięki temu dziecko nabywa umiejętności, które są wręcz niezbędne do życia pozałonowego. Chociaż nabywanie świadomości ciała jest procesem, który ma miejsce jeszcze długo po przyjściu dziecka na świat, warto zaznaczyć, że namiastka mapy ciała, jest wykształcona już w życiu płodowym. Dziecko, które bez kontroli wzrokowej jest w stanie włożyć swój kciuk do buzi, robi to dzięki, nie tylko informacjom sensoryczno - motorycznym, ale właśnie również dzięki mapie własnego ciała. Dlaczego to takie ważne? Schemat ciała człowieka wpływa bowiem na jakość skoordynowania motoryki naszego ciała.

To pewnie dlatego uznaje się, iż kierowanie przez niemowlę obu dłoni do ust stanowi fundament dla jedzenia palcami. I chociaż niektórzy rodzice myśląc o rozszerzaniu diety niemowlęcia, mają w głowie wyłącznie łyżkę, musimy pamiętać, że jedzenie paluszkami jest umiejętnością poprzedzającą jedzenie łyżeczką, a tym bardziej jeśli mamy na myśli samodzielne przyjmowanie pokarmów.

Mouthing to swego rodzaju sensoryczno-motoryczne eksploracje, które pozwalają dziecku poznawać swoje ciało, ale też przedmioty, ich cechy, smaki czy tekstury, to doznania z tych eksploracji niejako przybliżają dziecko do nowych pokarmów i ich odmiennego sposobu podania. Aby dziecko chciało i umiało jeść, musi czuć swoje ciało, a dzięki tym eksploracjom tak właśnie się dzieje. Dziecko wkłada do buzi swoją stopę i zaczyna czuć, że ona przynależy do niego. Kieruje do ust gryzak i zaczyna czuć, że jest zupełnie inny, niż chwilę wcześniej ssana pieluszka czy krawędź kocyka.

Po etapie wkładania dłoni i przedmiotów do buzi, dziecko powinno mieć okazję badać dłońmi konsystencje pokarmu, który mu oferujemy, bo to dzięki tym czynnościom czuje się bezpiecznie z nowym jedzeniem. Przecież nawet dla osób dorosłych nie ma nic bardziej przerażającego niż jedzenie nieznanego pokarmu o specyficznej konsystencji. Różnica jest tylko taka, że my, osoby dorosłe doświadczeń z różnorodnym pokarmem mamy całe mnóstwo, a dziecko dopiero je zdobywa. My dorośli mamy także zdolność do „ucieczki” przed nieprzyjemnym bodźcem, niemowlęta takiej umiejętności nie posiadają – zatem często reagują rozdrażnieniem, pobudzeniem czy dużym niepokojem.

Dzieci bez problemów sensorycznych w sposób naturalny poznają swoimi dłońmi nowe konsystencje pokarmów. Dotykając, rozgniatając, rozsmarowując czy zrzucając jedzenie, mają z nim fizyczny kontakt, a dosyć często w ferworze zabawy, taką umorusaną dłoń wkładają nawet do swojej buzi. Tak właśnie przebiega nauka jedzenia. Niestety dzieci, które w sposób ograniczony przechodzą fazę Mouthing, a dodatkowo są nadwrażliwe na dotyk, niechętnie odnoszą się do tych czynności. Skoro nie akceptowały swojej dłoni czy zabawki, tym bardziej nie zaakceptują nieznanej i nieprzewidywalnej konsystencji czy łyżeczki z takim właśnie pokarmem.

Wraz z postępem rozwoju ruchowego, dziecko nie tylko jest w stanie samodzielnie siadać, ale też trzymać zabawki i przemieszczać je w swojej buzi. To doskonałe ćwiczenia dla warg, języka czy żuchwy, co stanowi bardzo dobry trening logopedyczny. Dobrze dobrane gryzaki, zachęcają dziecko do umieszczania ich lateralnie w buzi i tym samym do pierwszych doświadczeń z żuciem. To również nowe doznania sensoryczne. Kiedy w późniejszym czasie do buzi trafi stały pokarm, dziecko napotka bardzo podobne cechy do tych, które odczuwało eksplorując buzię przedmiotami.

Konsystencje pokarmów, z którymi dziecko wchodzi w bezpośrednią interakcję po przez zabawę powinny być bezpieczne, początkowo są to zwykle gładkie lub lekko zróżnicowane papki, które dziecko rozsmarowuje na swoim blacie, z czasem pokarmy stałe, których wielkość powinna zapewniać bezpieczeństwo, a zatem nie mogą to być elementy małe i okrągłe. Wielkość pokarmu również powinna być dopasowana do umiejętności motorycznych dziecka. Ze względu na przebiegający w dalszym ciągu rozwój ruchowy i sensoryczny, takie drobne elementy, mogą się „zgubić” w rączce dziecka, więc z całą pewnością pokarm musi być poręczny i mieć odpowiednią wielkość. Na tym etapie podawane pokarmy daje się łatwo rozgnieść, w pierwszej kolejności dziecko robi to swoją dłonią, dopiero potem kieruje pokarm do buzi, by rozgnieść go językiem o podniebienie.

Dzieci z zaburzeniami przetwarzania sensorycznego, zwłaszcza jeśli mamy do czynienia z nadwrażliwością dotykową, mogą nie tolerować dotyku wokół ust i wewnątrz swojej jamy ustnej. I właśnie dlatego nie robią tego, co rozwojowe. Nie wkładają do buzi swoich dłoni, nie korzystają z gryzaków, nie gryzą zabawek, a czasami nawet, nie tolerują smoczka. Kiedy rodzic przystępuje do rozszerzania diety takiego dziecka, napotyka ogromny opór z jego strony, który może wyrażać się płaczem, odmową jedzenia, krztuszeniem się lub odruchem wymiotnym.

Odruch wymiotny – nasz wróg czy sprzymierzeniec?